۲۲ مرداد، روز «تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی»، فرصتی ارزشمند برای بازنگری در جایگاه جامعه و نهادهای مردمی در حل چالش‌های ملی، به‌ویژه در حوزه‌ای راهبردی چون مدیریت منابع آب است. بحران آب در ایران، صرفاً یک مسئله مهندسی یا اقلیمی نیست؛ بلکه ریشه‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن به‌اندازه جنبه‌های فنی و هیدرولوژیک اهمیت دارد. از این منظر، شکل‌گیری یک هم‌افزایی پایدار میان نهادهای حاکمیتی، بخش خصوصی و مهم‌تر از همه، مردم و تشکل‌های مردمی، ضرورتی انکارناپذیر است.
تشکل‌های مردمی به عنوان پل ارتباطی میان سیاست‌گذاران و جامعه، نقشی کلیدی در ارتقای «سواد آبی» و گفتمان‌سازی پیرامون مصرف بهینه دارند. آنها می‌توانند با تکیه بر شبکه‌های محلی، انتقال دانش بومی و بسیج سرمایه اجتماعی، فاصله میان تصمیم‌سازی و اجرا را کاهش دهند. تجربه‌های موفق ملی و بین‌المللی نشان می‌دهد که پایداری طرح‌های حفاظت از منابع آب، زمانی تضمین می‌شود که ذی‌نفعان محلی—از کشاورزان و بهره‌برداران تا شهروندان شهری—در فرآیند برنامه‌ریزی، اجرا و پایش، مشارکت واقعی و مؤثر داشته باشند.
در شرایط کنونی، که تغییرات اقلیمی و افزایش تقاضا فشار بی‌سابقه‌ای بر منابع وارد کرده است، ظرفیت‌های اجتماعی باید به عنوان «زیرساخت نرم» مدیریت آب شناخته و تقویت شوند. آموزش و توانمندسازی جوامع محلی، مشارکت در طرح‌های احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی، کاهش تلفات شبکه‌های توزیع و اصلاح الگوی کشت، نمونه‌هایی از اقداماتی هستند که تنها با همراهی و مشارکت فعال مردم به نتیجه پایدار می‌رسند.
روز «تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی» یادآور این حقیقت است که مدیریت آب بدون حضور مؤثر جامعه، ناقص خواهد ماند. آینده پایدار منابع آبی کشور در گرو آن است که مردم، نه به عنوان مصرف‌کنندگان منفعل، بلکه به‌مثابه شرکای راهبردی در حکمرانی آب نقش‌آفرینی کنند.
حسین فیروزه - پژوهشگر حوزه آب و جامعه
