کاهش شدید بارش و افت ذخایر سدها، استان بوشهر را در آستانه شرایطی شکننده در مدیریت منابع آب قرار داده است. بررسی‌های شرکت آب منطقه‌ای بوشهر نشان می‌دهد تراز منابع آب سطحی و زیرزمینی در سال آبی گذشته به کم‌ترین میزان خود طی چند دهه اخیر رسیده و برای سازگاری با این وضعیت، باید تصمیماتی سریع و اثرگذار در حوزه تولید و مصرف گرفت.
آمارهای منتشر شده تایید می کنند که استان بوشهر در ۶۰ درصد از دوره ۱۵ ساله اخیر و ۵۷ درصد از دوره آماری بلندمدت درگیر خشکسالی بوده است و واقعیت اقلیمی این استان، باید مبنای تصمیم گیری ها در زمینه اقتصاد، معیشت و توسعه شهری و روستایی باشد.
آخرین وضعیت سدهای بوشهر
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای بوشهر، در تشریح وضعیت ذخیره سدهای استان گفت سد رئیسعلی دلواری که ظرفیت اسمی آن ۶۹۵ میلیون مترمکعب است، در حال حاضر تنها 145 میلیون مترمکعب آب ذخیره دارد؛ رقمی معادل 21 درصد ظرفیت مخزن که نسبت به سال گذشته 53 درصد کاهش نشان می‌دهد.
وی افزود سد تنگ ارم نیز از مجموع ظرفیت ۴.۲ میلیون مترمکعب، فقط نیمی از حجم خود را حفظ کرده و سدهای خائیز، ارغون و باغان با کمبود جدی منابع ورودی روبه‌رو هستند
ضرورت توجه سازگاری با کم‌آبی
محمدی با اشاره به آثار اجتماعی و اقتصادی خشکسالی یادآور شد: در چنین شرایطی، بخش کشاورزی نخستین بخش متاثر از خشکسالی است و این موضوع افت تولید، کاهش اشتغال و افزایش فشار بر سفره‌های زیرزمینی را در پی دارد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای بوشهر خاطرنشان کرد: دشت‌های ریز، باغان و دشت پلنگ بیشترین میزان افت آب های زیرزمینی را دارند و این نشانه ای از ناترازی تغذیه و مصرف در این دشت ها است.
وی تأکید کرد: استان بوشهر در آستانه ورود به مرحله سازگاری پایدار با کم‌آبی قرار دارد؛ از این رو، تمرکز بر استفاده از ظرفیت سدهای در دست احداث، بهره‌گیری از پساب، اجرای الگوی کشت، بازچرخانی آب در صنایع، مدیریت مصرف در همه کاربری ها و گسترش سامانه‌های آب‌شیرین‌کن باید به عنوان محورهای اصلی برنامه‌های توسعه استان در سال‌های آینده دنبال شود.
در نگاه کلی، وضعیت سدهای بوشهر تنها بخشی از تصویر بزرگ‌تر بحران آبی استان را نشان می‌دهد؛ بحرانی که از مرز کمبود روان‌آب عبور کرده و اکنون در چرخه‌ای پیوسته از افت سطحی و زیرزمینی گرفتار شده است. کاهش ذخیره سد رئیسعلی دلواری و ضعف ورودی سدهای ارغون و باغان، عملاً نشانه‌ای از آن است که منابع سطحی دیگر توان تعدیل کمبودهای سفره‌های زیرزمینی را ندارند و به مرحله‌ای رسیده‌اند که خود نیازمند تغذیه و احیا هستند. هم‌زمان، فشار برداشت در بخش کشاورزی و تقاضای روزافزون بخش شرب، نظام تعادل طبیعی آب استان را در وضعیتی شکننده قرار داده است.
تغذیه نشدن سفره‌های آب زیرزمینی و مسابقه برداشت از این منبع برای استفاده در بخش کشاورزی، به وضعیتی انجامیده است که تعادل طبیعی منابع آب استان برهم خورده و بخش‌های کشاورزی، صنعت و شرب به جای سازگاری با محدودیت، در مسیر تخلیه ذخایر حیاتی و تشدید فرونشست زمین حرکت می‌کنند.
تشریح شرایط منابع آب سطحی و زیرزمینی
امید آزادی‌جو، مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای بوشهر، با ارائه گزارشی از وضعیت هیدرولوژیکی استان بوشهر، گفت: از مهر ۱۴۰۳ تا پایان شهریور ۱۴۰۴، میانگین بارش ثبت‌شده استان بوشهر تنها ۱۱۵ میلی‌متر بوده است؛ این میزان در مقایسه با سال قبل ۴۵ درصد و نسبت به میانگین بلندمدت ۵۴ درصد کاهش نشان می‌دهد.
وی افزود: حجم رواناب و آورد رودخانه‌های استان نیز نسبت به سال آبی قبل ۵۳ درصد و نسبت به میانگین بلندمدت ۸۵ درصد کاهش یافته است. دو عامل فوق یعنی بارش و رواناب در نهایت سبب تغذیه ذخایر آب زیرزمینی در آبخوان‌ها می‌گردند که یکی از سال‌های ضعیف از منظر ذخیره سازی آب زیرزمینی بوده است .
آزادی‌جو اضافه کرد: داده‌های شبکه سنجش آب زیرزمینی نشان می‌دهد دشت‌های ریز و باغان بیش از سه متر افت سطح آب داشته‌اند، دشت پلنگ بیش از دو متر و سی سانتی‌متر و دشت‌های پشت‌پر، بوشکان، لاور و کردلان بیش از یک متر کاهش را تجربه کرده‌اند.
برداشت مازاد از ذخایر زیست‌محیطی؛ هشدار درباره بیلان منفی و رکود کشاورزی بوشهر
به گفته آزادی جو، آمارها نشان می دهد بهره برداران آب زیرزمینی نه تنها آب باران ذخیره شده همان سال را برداشت می کنند، بلکه مازاد بر آن، از ذخایر باقیمانده زیست محیطی و استراتژیک که حیات سیستم بیولوژیک منطقه به آن گره خورده نیز، تبدیل به محصولات کشاورزی با بهره‌وری پایین می‌گردد.
مدیر مطالعات پایه منابع آب بوشهر ادامه داد: تغییرات حجم مخزن و یا بیلان آب زیرزمینی در سال آبی گذشته منفی ۵۴ میلیون مترمکعب و میانگین تراز منفی طی هشت سال اخیر، سالانه منفی ۳۱.۳ میلیون مترمکعب بوده است.
وی با اشاره به افزایش حفر چاه‌ها و درخواست های فراوان کف شکنی گفت: نتیجه خشکسالی‌های متوالی به جای کاهش مصرف، افزایش بهره‌برداری از سفره‌های زیرزمینی بوده و تنها، کاهش توان طبیعی آبدهی آبخوان‌ها در برخی مناطق، از سرعت افت شدید سطح ایستابی دشت ها کاسته است.
چه باید کرد؟
آزادی‌جو هشدار داد: تداوم این وضعیت، در کوتاه‌مدت بخش کشاورزی را وارد رکود و در بلندمدت ساختار اجتماعی، اقتصادی، فنی و حقوقی استان را دچار تغییرات جدی می‌کند.
او راهکار خروج از بحران را در اجرای هم‌زمان اقدامات اصلاحی دانست و تأکید کرد: توانمندسازی کشاورزان، تغییر الگوی کشاورزی به محیط‌های بسته، استفاده از تکنولوژی برای ارتقاء تولید محصول، کاهش سطح زیرکشت زراعی و باغی، عدم توسعه کشاورزی صادراتی، بازچرخانی آب، جلوگیری از توسعه آبشرینکن‌های کشاورزی، جلوگیری از تخلفات آبی، تغییر و جایگزین‌سازی مشاغل کشاورزی به فعالیت های شیلاتی و دریا محور، گردشگری و گسترش صنایع در ساحل، راهی ممکن و پایدار برای حفظ منابع آب و معیشت مردم مناطق جنوبی است.
