صبح هنوز کامل جان نگرفته بود که کارشناسان گروه گشت و بازرسی منابع آب شهرستان جم در استان بوشهر، رد آبی را دنبال کردند که در دل دشتهای تشنه بخش ریز، به زمینی می رسید که زیادی سبز بود؛ سبزتر از سهمش. از دور، جوی های باریکی که از میان مزرعه رد میشد نمایان شدند که در حال آبیاری گیاهانی بودند که نیازشان به آب، بیشتر از توان سفرههای زیرزمینی بود. چیزی آنجا درست نبود؛ نشانه های وجود یک چاه غیرمجاز به چشم میآمد.
همان روز، پس از بررسی کارشناسان، مشخص شد چاهی در این مزرعه حفر شده است. چاهی که همین چند سال اخیر حفاری شده بود و بنابراین، طبق قانون توزیع عادلانه آب، کاملاً غیرمجاز به حساب میآمد. آبش نه تنها راهی به مجوز نداشت، بلکه سرنوشت سفرهای را تهدید میکرد که سالهاست زیر بار اضافه برداشتها، آه میکشد.
گزارش که به اداره منابع آب شهرستان جم رسید، رئیس اداره، تصمیم گرفت مالک را فرا بخواند. اما برخلاف روال معمول، اینبار قرار نبود کسی به دادگاه معرفی شود، کسی جریمه شود یا درگیریهای فرسایشی شکل بگیرد. این بار قرار بود تا چیزی ثابت شود: مردم جم، وارث تاریخ آبی دوهزارساله هستند؛ کافی است حقیقت را با آنها در میان بگذاری.
میراث داران یک تمدن آبی
مالک چاه که رسید، گفتوگوها طولانی نشد. حیدرعلی آزادیخواه، رییس اداره منابع آب شهرستان جم برای ما روایت کرد: وقتی توضیح دادیم این منطقه چه قدمتی دارد، از سد باستانی گلوکلات گرفته تا سد باستانی دایو، آسیابهای آبی و قناتهای باستانی، حس کرد داریم از خانه خودش حرف میزنیم. به او نگفتیم مجرم است؛ گفتیم نگهبان میراث است.
آزادی خواه اضافه کرد: با توضیح شرایط منابع آبی شهرستان و ممنوعیت حفر چاه جدید در دشت های ممنوعه بحرانی جم و ریز، این بهره بردار را قانع کردیم که برداشت آب از این چاه، هرچند شاید برای مزرعهاش سود داشته باشد، اما در یک دوره خشکی که میزان افت آبخوانهای دشت ریز بیش از 300 سانتیمتر ثبت شده، فشار بیشتری بر سفره میآورد.
رئیس اداره منابع آب شهرستان جم میگوید:اگر مردم بدانند ادامه برداشتهای غیرمجاز چه بلایی سر سفرههای آب زیرزمینی میآورد، خودشان پیشقدم میشوند. مردم ما همیشه شریک صیانت از آب بودهاند، نه مصرفکننده آن.
پایان یک پرونده، آغاز یک درک عمومی
چند روز بعد، صحنهای که در بخش ریز دیده شد، صحنهای نبود که معمولاً در چنین پروندههایی انتظارش را داریم: مالک چاه، خودش کنار کارشناسان منابع آب ایستاده بود و با همکاری هم، در حال پر کردن این چاه غیرمجاز بودند.هر لحظه، صدای فرو ریختن خاک، مثل مهر تأییدی بر یک تصمیم بزرگ بود. تصمیم به کشتن یک غولِ آبخوار !
رئیس اداره منابع آب شهرستان جم گفت: این تصویر، قشنگترین بخش کار ماست. وقتی قانون با همکاری مردم اجرا میشود، وقتی یک پرونده قضایی کمتر در کشور تشکیل میشود، وقتی یک سفره آب زیرزمینی کمتر آسیب میبیند، و وقتی یک منطقه بیشتر به خودش میبالد.
پر شدن این چاه، فقط یک روتین اداری نبود، بلکه یک پیام صریح داشت: در جم، فرهنگ صیانت از آب، فقط یک شعار نیست؛ یک رفتار است. شهری که نیاکانش آن سازههای آبی باستانی تمدن ساز را میساخت، امروز هم نشان داد مردمش فرزندان همان تمدناند.
همکاری مردم؛ رکن اول آبادی ایران
بر اساس آمارهای موجود، عمده مسائل مربوط به چاه های غیرمجاز از مجاری حقوقی و احکام قضایی حل و فصل می شود. اما در جم، این روند از مسیر گفتوگو کوتاه شد. این یعنی هم برای مردم، هم برای منابع آب، و هم برای دستگاه قضایی، یک برد سهطرفه ایجاد کرد.
آزادیخواه در پایان گفت: همکاری مردم، رکن اول نگهداشت آب و آبادانی ایران است. هیچ دستگاه اجرایی بدون همراهی مردم نمیتواند آب را حفظ کند. این اتفاق، نمونهای است از اینکه وقتی آگاهی و اعتماد کنار هم قرار میگیرند، تصمیمهای بزرگ، با رضایت گرفته میشوند.
و امروز در جنوب ایران عزیز، در دل بخش ریز، در کنار مزرعهای که دیگر سبزیاش را بدهکار به سفرههای آب زیرزمینی نیست، این روایت شکل گرفت که هنوز هم میتوان آینده آب را با کمک مردم نوشت؛ بیدادگاه، بیدرگیری، فقط با فهم متقابل و همراهی مردم.
